طراحی سنتی در ایران به طراحی های سبک قدیمی گفته می شود. سبک ایران قدیم و خانه هایی که ساخته میشد همگی در این دسته قرار میگیرند. امروزه در ایران بیشتر خانه ها و بناهای قدیمی باقی مانده از اماکن تاریخی و موزه هستند. مابقی خانه ها تخریب شده و نوسازی شده اند.
اگر امروزه به دنبال خانه های قدیمی باشید و طراحی سنتی مد نظر شما باشد باید نمونه های کامل آن را در کاخ ها و بناهای تاریخی ببینید. کاخ گلستان نمونه کاملی از این طراحی سنتی می باشد. اما در برخی از شهرها و روستاها علاوه بر خانه های تاریخی مرمت شده خانه های افراد نیز ممکن است از این دسته باشند. اقامتگاه های بومگردی نیز امروزه با مرمت خانه های سنتی مکانی برای اقامت چند روزه در این فضای سنتی می باشد.
ویژگی های طراحی سنتی خانه ایرانی
هر بنایی در هر سبکی که ساخته شود دارای ویژگی هاییست که آن را از سایر سبک ها متمایز میکند. طراحی خانه های ایرانی به سبک سنتی نیز دارای ویژگی های خاص است. در ایران با توجه به اینکه یک کشور ۴ فصل بوده و دارای اقلیم های آب و هوایی متنوعی است در هر اقلیم شاهد طراحی های متنوعی هستیم. نمونه این طراحی ها را می توان ساخت بادگیرها در شهر یزد، ساخت خانه های با سقف شیروانی در شمال کشور و ساخت دیوار و جداره های مخصوص در مناطق کویری دانست.
تاثیر فرهنگ در طراحی سنتی
طراحی سنتی خانه های ایرانی با توجه به فرهنگ هر زمان انجام میپذیرفت. فرهنگ ایرانی خانه ها را به دو قسمت اندرونی و بیرونی تقسیم میکرد. فضای ورودی خانه مجزا که به داخل دید نداشته باشد. هشتی خانه ها و درب هایی با دوکلون زنانه و مردانه برای اطلاع افراد اخل خانه، همگی از فرهنگ ایران در زمان خود نشات میگیرد.
طراحی نمای ساختمان سنتی
طراحی نما در قدیم شاید برای بناهای خاص دارای اهمیت بود. بناهای خاص شامل بازارها، کاخ ها و … بود. اما در خانه های عادی طراحی نما از ملزومات محسوب نمیشد. به طور کلی در بناهای سنتی نما متقارن طراحی میشد. در طراحی سنتی خطوط تمیز و صاف استفاده میشد. خانه ها عموما یک تا دو طبقه طراحی میشدند و تراس طبقه همکف که به دور خانه کشیده میشد و سطح ارتفاع طبقه ی اول تا زمین را میپوشاند از ویژگی های دیگر طراحی سنتی است. گچبری ها و طراحی ها در نمای بیرونی خانه های خاص نیز از ویژگی های خانه های سنتی ایرانی است.
طراحی داخلی خانه های سنتی
معمولا در خانه های سنتی ایرانی طراحی اتاق به اتاق انجام میشد. خانه هایی با چندین اتاق که به صورت مهمانخانه، اتاق خواب، ورودی و … کنار یکدیگر چیده شده بودند. این اتاق ها در هر فصل با توجه به گرم و سرد بودن هوا، میزان تابش نور خورشید، وسایل سرمایشی و گرمایشی و … عملکردهای خاصی پیدا میکردند. اتاق ها نام خاصی نداشتند و قابلیت جابه جایی اتاق مهمان و اتاق خواب و … با توجه به فصل و شرایط وجود داشت.
معمولا تنها فضاهایی که قابلیت جابه جایی نداشتند آشپزخانه و سرویس بهداشتی بود. که سرویس بهداشتی در قسمت خارجی خانه و آشپزخانه نیز معمولا در زیرپله و یا فضایی بود که به حیاط دسترسی راحت تری داشته باشد.
دکوراسیون خانه های سنتی
خانه های سنتی دکوراسیون داخلی مخصوص به خود را داشتند. در هر زمان اکسسوری هایی که به کار برده میشد متفاوت بود. به عنوان مثال شمعدان های نقره و ظروف نقره از جمله اکسسوری های استفاده شده در خانه هایی با طراحی سنتی بودند. نقاشی های خاص، تابلوهای گلدوزی شده، رومیزی های بته جقه و … همگی از اکسسوری های سنتی محسوب می شوند.
فلزاتی مانند مس و برنز در این طراحی ها دارای جایگاه خاصی بودند.
مبلمان در طراحی سنتی
مبلمان های استفاده شده در خانه های سنتی محدود هستند. اگر به سال های گذشته برگردیم در هر خانه ای محلی وجود داشت که پشتی ها به دیوار تکیه داده شده بودند. مبلمان در سالهای بعد به دکوراسیون داخلی خانه ها اضافه شد.
مبلمان نیز به طور خاص با چوب های درختان و گران قیمت ساخته میشد. بنابراین اوایل هر کسی قادر به خرید مبلمان نبود. بعد ها نیز درکه در هر خانه ای مبلمان به چشم میخورد معمولا مبلمان ساده و با چوب های اصیل بود.
کفسازی خانه
کفسازی خانه ها به گونه ای بود که تمام خانه کف خانه دارای پوشش میشد. پوششی مانند فرش، موکت، گلیم و …
در سالهای بعد کفسازی چوبی از مواردی بود که در خانه های سنتی بسیار مورد استقبال قرار گرفت. در مورد پوشش کف خانه ها فرش های دستباف و گلیم و گبه و … بود.
سخن آخر
طراحی سنتی در ایران بسیار پیشرفته بود. هر اقلیم با توجه به نوع شرایط دارای طراحی های منحصر به فرد خود بود. پایداری این طراحی ها به گونه ای بود که بسیاری از بناهای ساخته شده تا به امروز پابرجا هستند.
