قوس در معماری از دیرباز جایگاه ویژه ای داشته است. به کمک قوس ها، طاق ها و سقف های بسیار زیبایی خلق شده که هم از لحاظ زیبایی و هم از لحاظ مهندسی جایگاه ویژه ای دارد. گنبد های بلندی که شگفتی افراد را در پی دارد.
قوس در معماری گذشته به مفهوم گنبند یا قوس های نما و یا قوس های نوک تیز، بیضی و … بود. این قوس ها در شکل گیری کانسپت و فرم بنا معمولا دخالتی نداشتند و به صورت حساب شده استفاده می شدند.
اما در این مقاله قصد داریم تا به جایگاه قوس در معماری امروزه بپردازیم. با فرید-ارجمند همراه باشید:
قوس در معماری سنتی:
قوس در معماری سنتی به المانی منحنی شکل گفته می شود که وظیفه پوشش طاق ها و تکیه گاهی برای آنهاست. قوس در معماری سنتی به سه دسته تقسیم می شود:
- قوس تیز
- قوس مدور
- قوس تزئینی
قوس تیز برای حمل بار و تحمل نیرو و فشار بسیار مناسب بوده و قوس مدور قدرت تحمل بار کمتری دارد. قوس تزئینی نیز همانطور که از نامش پیدا صرفا جنبه تزئینی داشته و قدرت تحمل بار ندارد.
قوس در معماری مدرن و معاصر:
جایگاه قوس در معماری معاصر و مدرن تغییر کرده است. در معماری مدرن دیگر از قوس ها برای حمل بار و یا صرفا برای طاق ها استفاده نمی شود. قوس ها از سقف و نما به فرم بنا آورده شده اند. در هنگام طراحی یک فرم یا کانسپت خطوط به صورت قوسی شکل نیز طراحی می شوند. و می توان به عنوان بخش مهمی از معماری از قوس و خطوط منحنی نام برد.
اگر این خطوط و قوس ها در معماری مدرن با این شکل تعریف نمی شدند همواره ساختمان ها به شکل زاویه دار ساخته می شدند. گاهی خطوط منحنی علاوه بر فرم در تعیین خط آسمان، نمای بنا، و رفع مشکلات تکنیکال ساختمان تاثیرگذارند. به طور مثال زاویه تیز خورشید و نور مزاحم آن در ساعاتی از روز به ساختمان را با منحنی هایی رو به پایین می توان رفع کرد.
یا در ساختمان هایی که به عنوان نماد یا المان ساخته می شوند استفاده از قوس ها می توان در روح ساختمان تاثیرگذار باشد. همین امور است که جایگاه قوس در معماری را هر روزه محکم تر میکند. و نیاز طراحان را به صورت ویژه ای در معماری به راهکارهای ساده تغییر میدهد.
قوس و خطوط منحنی در روانشناسی:
در روانشناسی خطوط منحنی نشانی از پویایی دارد. پویایی و خلاقیت را می توان با استفاده از قوس در معماری به وجود آورد. همچنین زمانی که انسان به خطوط و حجم هایی با قوس نرم مینگرد احساس آرامش القا میکند. پس با خطوط قوس دار می توان حس آرامش را در جایگاه هایی به وجود آورد.
اگر در جایی معمار بخواهد حس حرکت را القا کند می تواند از قوس استفاده نماید. همچنین خطوط منحنی نشانگر آزادی هستند. خطوطی با زاویه های تند همواره در روانشناسی حس به دام افتادن، به بن بست رسیدن را تداعی میکند. بنابراین نباید از این نکته غافل شد که حضور قوس در معماری نه تنها از جایگاه های فنی و زیبایی شناسی مهم است بلکه از زاویه روانشناسی نیز نقش مهمی ایفا میکند.
ترکیب قوس با سایر اشکال و احجام:
قوس ها و خطوط منحنی به دلیل محاط و محیط شدن به راحتی با سایر احجام ترکیب می شوند. ترکیب خطوط منحنی با سایر احجام می تواند از لحاظ بحث ایستایی و فنی ساختمان به راحتی مشکلات حمل بار را حل نماید. همچنین در زمینه ایده پردازی میز به معمار کمک میکند تا با خطوط منحنی همان کانسپت مورد نظر خود را بدون در نظر گرفتن محدودیت اجرا نماید.
قوس ها می توانند در لایه های مختلف یک ساختمان قرار بگیرند . طراحی داخلی، طراحی نما، طراحی حجم، طراحی گنبد و سقف و …
قوس در نمای ساختمان:
نمای ساختمان یکی از مهم ترین بخش های یک ساختمان است. همه به نمای بنا از لحاظ فنی، زیبایی شناختی و خلاقیت اهمیت میدهند. اولین برخورد با هر بنا از طریق نمای آن صورت می گیرد.
خطوط منحنی در نمای ساختمان می تواند به صورت جزئی در سردر و یا بازشو ها خلاصه شود. و یا به صورت گنبد در بالا خط آسمان بنا را مشخص کند. و یا نما به صورت کلی از خطوط منحنی تشکیل شده باشد. ساختمانی نرم و سیال و با نمایی چشم نواز را می توان با استفاده از قوس در معماری نتشکیل داد.
اسکچ و طراحی معماری:
طراحی معماری با دست و یا به اصطلاح اسکچ زدن روشی است که از دیرباز توسط معماران برای ایجاد نقشه و طرح استفاده می شد. این روش امروزه به معماران زیادی برای بیان حس بنا کمک می نماید. شاید استفاده از همین روش نیز باعث شده تا بتوان قوس را به طور ساده تر در انواع اشکال معماری استفاده کرد و فقط به دنبال زاویه ها و محاسبات نبود.
البته اجرای هر قوس در معماری مستلزم محاسباتی دقیق می باشد. و شاید هر طراحی دستی آزادانه ای در مرحله اول قابل اجرا نباشد.
