دستسازه های معماری نقش اصلی در زندگی افراد ایجاد میکند. رابطه انسان با فضای ساخته شده ی پیرامون را معماری شکل میدهد. از گذشته تا به حال ساخت بناهای مختلف با روش های متنوع و الگوهای خاص صورت میگرفت. در دوران مختلف برای هنر و معماری ارزش بسیاری قائل می شد بنابراین شاخص ترین و ارزنده ترین معماری ها را در گذشته با کمترین امکانات مشاهده میکنیم.
دستسازه های معماری کدامند؟
در گذشته و در معماری سنتی می توان گفت که اکثر کارها با دست انجام میشد. ساخت و ساز بنا و قطعات توسط اساتید و اوستاکار ها انجام میشد و ماشین های اتوماتیک برای این کارها وجود نداشت. بنابراین هنر معماری با دستسازه های معماری شناخته می شد.
انواع دستسازه های معماری
- کاشی
- پنجره های چوبی (ارسی)
- گچبری
- سقف و سطوح چوبی
- کفپوش های چوبی
و …
کاشی کاری:
از بارزترین و ماندگارترین دستسازه های معماری می توان به انواع کاشی کاری اشاره کرد. هنر پخت کاشی و طراحی و نقاشی های روی آن و مخصوص به آن هنری بسیار گسترده بود و در قدیم برای بناهای لوکس استفاده می شد. مانند کاخ هایی که در ایران وجود دارند و در تمام آن ها هنر کاشی کاری را می توان به وضوح دید. آب، خاک و آتش عناصر سازنده هنری به نام کاشی هستند. این هنر قدمتش به هفت هزار سال پیش می رسد. کاشی سازی هنری است که از اصالت و فرهنگ ایرانی حرف می‌زند.
کاشی ها به سه دسته گلی، جسمی و بدنه صنعتی تقسیم می شوند.
کاشی های گلی از رسوبات رودخانه ها و مقداری گل سرشور برای چسبندگی بیشتر تشکیل شده اند. کاشی های هفت رنگ معمولا از رسوبات رودخانه ها تشکیل می شوند و بعد از قالب زدن وارد کوره می شوند.
از کاشی جسمی کاشی برای ساخت کاشی «معرق» استفاده می‌شود. مواد تشکیل دهنده‌ی کاشی جسمی عبارت است از: آبگینه، سنگ سیلیس یا سنگ چخماق (برای استحکام بیشتر)، گل سرشور یا گل جوراب برای چسبندگی بیشتر، که می‌بایست مقدار درصد آنها متناسب باشد زیرا با کم و زیاد شدن،کاشی مطلوب به دست نخواهد آمد. کاشی جسمی برعکس کاشی گلی احتیاج به خام پز شدن ندارد و کاشی و لعاب یک‌بار بیشتر به کوره نمی‌روند.
کاشی با بدنه صنعتی از مقاومت بالاتر و وزن سبکتر برخوردار است. طرح زدن روی این کاشی ها چه به صورت چاپی و چه به صورت دستی بسیار ساده تر بوده و برای معماری کلاسیک و مدرن استفاده می شوند.
گچبری:
یکی دیگر از هنرهای دستساز معماری گچبری است. گچبری از اجزای مهم تزئینات معماری سنتی ایران است که به صورت کنده کاری، برجسته کاری و خطاطی از قدیمی ترین زمان در معماری کشورمان کاربرد داشته است. نقش برجسته هایی که از گچ تشکیل می شوند معمولاً با بریدن، سر و کار دارند. بریدن گچ و کنده کاری کردن روی آن را از گذشته تا به امروز، گچبری می گویند.
گچ به سبب گیرایی و انعطاف پذیری بالایی که دارد جهت استحکام بخشیِدن به ساختار بنا و در همچنین در تزئینات معماری دوره ی اسلامی کاربرد ویژه داشته است. به کاربردن هنر گچبری به صورت برجسته کاری بلند و کنده کاری یکی از جلوه های هنری به جامانده از دوران سلجوقی است که در دوره ایلخانی نیز ادامه یافت.نقوش گل و بته و برجسته کاری ها با گچ همراه با طرح های هندسی کنده کاری شده در دوران ایلخانی کاربرد زیادی داشت که در بناهای مذهبی در کتیبه هایی که مزین به آیات قرآن کریم و احادیث است،به وضوح دیده می شود.
ارسی و پنجره های چوبی:
در گذشته از آهن و الومینیوم برای پنجره سازی استفاده نمیشد. متریال مستحکمی که برای قاب بندی پنجره ها و درب ها و سایر بازشوها استفاده می شد چوب بود. اما چوب را به صورت ساده استفاده نمیکردند و به دستان هنرمند اساتید میسپردند و پنجره ها و درب هایی بسیار زیبا همراه با شیشه های رنگی ساخته میشد.
اُرُسی هنر چیدمان چوب و شیشه با طرح های مختلف از جمله اسلیمی که در ساخت در و پنجره خانه ها،امام زاده ها و کاخ ها به کار می رفته است.
پنجره های کشویی بالا رو که به صورت عمودی رو به بالا و پایین حرکت می کنند و عموما درگاه آن ها رو به حیاط باز و بسته می شود. بدنه ارسی با چوب به شیوه منبت کاری و یا مشبک و نقش های متنوع هندسی و گیاهی ساخته می شود و درون شبکه های چوبی هم شیشه های رنگی کار گذاشته می شود.
مشخصات پنجره های ارسی
- تأمین نور فضای درونی
- در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی
- کاهش شدت نور آفتاب
- ایجاد زیبایی در نمای ساختمان
- حفظ حریم محرمیت فضای بیرونی
- دور کردن حشرات مزاحم
- خواص صوتی و آکوستیک بودن
- دوام و سهولت استفاده از اُرسی
- مانع ورود گرما و سرما می شود
- خاصیت طبی (رنگ قرمز اشتها آورـ سبز نشاط آور و آبی آرامش بخش و…)
- استفاده از ارسی در انواع محیط های آب و هوایی
- تهویه هوای محیط
کلام آخر:
دستسازه های بسیار زیادی در معماری گذشته وجود داشته است. به دلیل صنعتی نبودن و کمبود امکانات هنرمندان تمام قطعات و قسمت های یک بنا را با هنر دست می ساختند. اما امروزه دستسازه های معماری بسیار گرانبهاتر و خاص تر تلقی می شوند. زیرا تمام اجزای یک بنا به صورت صنعتی ساخته می شود.
هزینه ی هنر امروزه بسیار بالاتر از صنعت است. برای داشتن یک گچبری زیبا به دست استادکاران و یا یک قاب چوبی در خانه به عنوان بازشو هزینه بسیاری باید پرداخت شود و کاری بسیار لوکس محسوب می شود.
